Kutlu, İzzettinSoyluk, Asena2022-01-252022-01-2515.03.2021Akçay, İ. (1966). “Harput’ta Ulu Cami”, Yeni Fırat Aylık Sanat Fikir Dergisi, 27, 15-22. Altun, A. (1971a). Mardin'de Türk devri mimarisi, İstanbul: Gün Matbaası. Altun, A. (1971b). “Mardin Ulu Camii ve Çifte Minareler Üzerine Birkaç Not”, Vakıflar Dergisi, 9, 191-200. Altun, A. (1973). “Harput Ulu Camiinin Durumu”, Sanat Tarihi Yıllığı(5), 79-94. Altun, A. (1978). “Anadolu'da Artuklu Devri Türk mimarisi'nin Gelişmesi”, İstanbul: Kültür Bakanlığı. Alptekin, C. (1991). “Artuklular”, Türkiye Diyane Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3, 415-418. Aslanapa, O. (1991). Anadolu'da İlk Türk Mimarısi: Başlangıcı ve Gelişmesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Aydın, T. (2012). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Taş Süsleme Örnekleri”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2012(2), 101-107. Bennett, A. & Elman, C. (2006). “Complex causal relations and case study methods: The example of path dependence”, Political analysis, 250-267. Britannica, T. (1988). “Anadolu Beylikleri”, Temel Eğitim ve Kültür Ansiklopedisi (Vol. 1). İstanbul: Ana Yayıncılık. Çetin, Y. (2008). “Silvan Ulu Camii’nin Plan Bakımından Bir Değerlendirmesi ve Anadolu Türk Cami Mimarisine Katkıları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (30), 21-40. Doğan, N. Ş. (2010). “Konya Sırçalı/Muslihiye Medresesi Taçkapı Bezemeleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 12(12), 127-162. Ergin, Ş. & Dal, M. (2019). “An Investigation of Silvan Selahattin-i Eyyubi Mosque (Ulu Mosque) in Terms of Construction System and Materials Used”, Kerpic'19 - Earthen Heritage, New Technology, Management 7th International Conferance, Muğla. Erzincan, T. (2012). “Ulucami (Bitlis)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ulucami#10-bitlis-ulucamii adresinden 17 Ocak 2021 tarihinde erişilmiştir. Güler, M. & Aktuğ Kolay, İ. (2006). “12. yüzyıl Anadolu Türk camileri”, İTÜ DERGİSİ/a, 5(2), 83-90. Günay, U. (2012). Türklerin tarihi:-geçmişten geleceğe, Ankara: Akçağ Yayınları. Çağlayan, M. (2017a). “Mardin Anıtsal Yapılarında Değişmişlik ve Özgünlük Sorunları” (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Çağlayan, M. (2017b). Mardin Ortaçağ Anıtları ve Yapım Teknikleri, Hiperlink eğit. ilet. yay. san. tic. ve ltd. sti. Çetin, Y. (2008). “Silvan Ulu Camii’nin Plan Bakımından Bir Değerlendirmesi ve Anadolu Türk Cami Mimarisine Katkıları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(30), 21-40. Durukan, A. (1995). “Artuklu Mimarisinin Düşündürdükleri”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, İstanbul. Durukan, A. (1999). “Harput Ulu Camii’nin Düşündürdükleri”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu, Elazığ. İşçi E. (2008). “Nitel araştırma yöntemleri”, http://emreisci.blogspot.com.tr/2008/11/nitelaratirma-yntemleri.html, adresinden 25 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Köprülü, F. (1941). “Artukoğulları”, İslam Tarihi Ansiklopedisi, 2, 618-625. Kuban, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları-Promat AŞ. Kuban, D. (2010). Mimarlık Kavramları, İstanbul: Yem Yayın. Kuran, A. (1988). “Mimar Sinan'ın Külliyeleri”, http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1768/Kuran%20(2).pdf?sequence=1, adresinden 25 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Merdim, E. (2017). “Sancaklar Cami”, https://www.arkitera.com/proje/sancaklar-camii/ adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Nayır, Ş. (2010). “Artukluların Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayatı”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi İstanbul Özmen, M. E. (2007). “Anadolu Selçuklularının Artuklular ile İlişkileri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Peker, A. U. (2007). “Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası”, Tasarım Merkezi Dergisi (3), 18-25. Sezen, T.N., Soyluk, A. & İlerisoy, Z.Y. (2021). “Depremin Çağdaş Cami Mimarisinde Yapısal Form Arayışındaki Etkisi”, Uluslararası Doğu Anadolu Fen Mühendislik ve Tasarım Dergisi, 3(1), 89-116. Sunguroğlu, İ. (1958). “Harput yollarında”, (Vol. 1). İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları. Symon, G. E. & Cassell, C. E. (1998). Qualitative methods and analysis in organizational research: A practical guide. Sage Publications Ltd. Tuncer, O. C. (2004). “Sahip Ata (Gök) Medrese İle İlgili Çalışmalar”, http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/613/Tuncer.pdf?sequence=1 adresinden 17 Ocak 2021 tarihinde erişildi. Turan, Ç. (2014). “Artuklu Dönemi Tarihi Yapılarındaki Figürlü Süslemeler ve Orta Asya Kültürünün Etkileri”, (Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi, Batman. Turan, O. (1973). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları Web kaynak 1. “Melik Mahmud Mosque”, https://archnet.org/print/preview/mediacontents=44611&views=i, adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Web kaynak 2. https://silvan.bel.tr, adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Web kaynak 3. “Ödüle doymayan modern yeraltı camisi: Sancaklar Camii”, https://www.trthaber.com/haber/turkiye/odule-doymayan-modern-yeralti-camisi-sancaklar-camii-366762.html, adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Web kaynak 4. “Bayrampaşa / Esenler Otogar Cumhuriyet Cami”, http://bayrampasarehberi.blogspot.com/2014/01/bayrampasa-esenler-otogar-cumhuriyet.html adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde erişildi. Yıldırım, A. (1999). “Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi”, Eğitim ve Bilim, 23(112).https://www.ssdjournal.org/DergiTamDetay.aspx?ID=360https://hdl.handle.net/20.500.12514/30041071 Malazgirt zaferinin ardından Anadolu’ya yerleşen Türkler, bu topraklarda çeşitli beylikler kurmuşlardır. Bu beyliklerden biri olan Artuklu Beyliği’nin sanat ve mimariye etkisi, Anadolu’da hüküm sürdüğü güneydoğu bölgesinde, XII. ve XIII. yüzyıllarda gelişmeye başlamış ve XV. yüzyıla kadar devam etmiştir. Artuklular’ın, özellikle Güneydoğu Anadolu coğrafyasındaki varlığı, Anadolu topraklarına Suriye ve İran kültürel etkisini yansıtan bir köprü vazifesi görmesi ile Anadolu Selçuklu döneminde de etkili olmuştur. O dönemde kazandıkları siyasi ve ekonomik güçlerini dini, sosyal, eğitim, sağlık, ulaşım, ticaret ve savunma yapılarıyla da göstermişlerdir. Uzun yıllar hüküm süren Artuklu Beyliği döneminde, inşa edilen cami ve medrese yapı türleri erken Anadolu Türk Cami mimarisindeki gelişim açısından önemli bir yere sahiptir. Yapılan çalışma iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada veri toplama yöntemi kullanılarak Artuklu dönemi mimarisinin önemli eserlerinden olan Harput Ulu Cami, Mardin Ulu Cami, Silvan Ulu Cami mekan dizilimi, plan şeması, taşıyıcı sistem ve malzemesi açısından değerlendirilmiştir. İkinci aşamada ise iz sürme yöntemi ile Artuklu mimarisinin özelliklerinin, Anadolu topraklarında Selçuklulardan başlayarak Osmanlı İmparatorluğu ve hatta Cumhuriyet dönemi camileri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Sonuç olarak darüşşifa yapısının ortaya çıkması, açık avlulu plan tipi, mihrap önü kubbe gelişimi, enine gelişim gösteren dikdörtgen planlı harim mekânı ve çifte minarelerin ortaya çıkışı gibi mimari özelliklerin ilk defa veya vurgulanarak kullanıldığı görülmüştür. Yöreye özgü malzeme olan sarı kireç taşı ile kagir taşıyıcı sistemi en iyi biçimde kullanan Artuklu mimarisinin Osmanlı’nın cami tipolojisi gelişimine katkıda bulunduğu Edirne Üç Şerefeli Cami, İstanbul Sinan Paşa Cami gibi örneklerden anlaşılmaktadır. Ayrıca Cumhuriyet Dönemi sonrası yapılan çağdaş cami yapılarında da Artuklu Beyliği mimari mirasının izlerine rastlanmaktadır. Sonuç olarak geçmişle günümüz arasında önemli bir bağ kuran ve toplumsal bellekte önemli bir yer edinen Artuklu dönemi yapılarında ortaya çıkmış mimari kriterlerin araştırıldığı bu çalışmanın, literatüre önemli bir katkı sağlayacağı ve ileride yapılacak çalışmalara rehberlik edeceği düşünülmektedir.tr10.31567/ssd.360info:eu-repo/semantics/openAccessArtuklu mimarisiCami tipolojisiMimari tasarımAnadoluArticle6242243