Li Gundên Embar û Eyintirta Têrkan Lîstikên Zarokan

Abstract

Mîna her zarokên miletên din, zarokên kurdan jî li gor temenê xwe wextê xwe bi lîstikan derbas dikin. Mekanên van lîstikan li gor demsalê û minasebeta rojê kuçe, zevî, meydanên gund an odeya malekî ne. Zarok, van lîstikan ji hevtemenên xwe an ji mezinan hîn dibin. Her lîstik xwedîyê qaîdeyekê ye. Qaîdeyên wan ne nivîsandî ne, lê berî ku bên lîstin ew ji alîyê zarokan va tên zanîn. Lewra zarok bi seyr û temaşeyê wan hîn dibin. Navên wan li gor herêman biguherin jî naveroka wan kêmzede eynî ye an di navbera wan da ferqên piçûk hene. Li du gundên herêma Têrkana Amedê jî çend lîstikên wiha hene. Zarokên ji gundên Embar û Eyintirtê di wextên xwe yên vala da lîstikên mîna qîtik (maka daran), sê niçik, gog, lehpê, birr, mamê hûz, şerê devê, kab, xar, sêgav, çit, şeytanok, neh kevir, kevirê quwetê, kevirê şûşkirî, pêncok dilîzin. Danasîna van lîstikan ka bi çend kesan tên lîstin, serkêşên lîstikan çawa tayîn dibin, amraz û alavên wan çi ne, ceza û mikafat li gor kîjan pîvanan rû didin, ji xeynî kuçe û meydanan li ku tên lîstin, demsal û dema taybet mekanên wan diguherînin hwd. dê armanca sereke ya vê xebatê be.

Diğer milletlerin çocukları gibi Kürt çocukları da yaşlarının özelliklerine göre boş vakitlerini çocuk oyunlarıyla geçirirler. Bu oyunların mekanları mevsimin ve günün şartlarına göre sokak, tarla, köy meydanları veya bir evin odası olabilir. Çocuklar bu oyunları kendi yaşıtlarından veya büyüklerden öğrenirler. Bu oyunların kuralları yazılı değildir, ancak oyuna katılan her çocuk tarafından bilinir, çünkü bu oyunların kuralları gözlem ve temaşa yoluyla öğrenilmiştir. Oyun adları yöreden yöreye değişiklikler gösterse de içeriklerinin az çok aynı olduğu veya çok az farklara sahip oldukları görülür. İşte Amed'in Têrkan yöresindeki köylerde de bu türden çocuk oyunları var. Embar (Ambar) ve Kaya (Eyintirt) köylerinin çocukları boş vakitlerini qîtik (maka daran), sê niçik, gog, lehpê, birr, mamê hûz, şerê devê, kab, xar, sêgav, çit, şeytanok, neh kevir, kevirê quwetê, kevirê şûşkirî, pêncok gibi oyunları oynayarak geçiririler. Bu oyunların kaç kişiyle oynandıkları, oyun liderlerinin nasıl seçildikleri, oyun araç-gereçlerinin ne olduğu, ceza ve ödülün neye göre işlediği, sokak ve meydanlar dışında ve yılın hangi mevsimlerinde oynakdıklarını tanıtmak gibi ayrıntılar da bu çalışmanın birinci amacı olacaktır.