HEVOKÊN TEMAMKER ÊN BERKARÎ YÊN KURMANCÎ YÊN DEVOKA TORÊ
Yükleniyor...
Tarih
2019
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
CC0 1.0 Universal
CC0 1.0 Universal
Özet
Di vê xebatê de hevokên temamker ên berkarî yên devoka Torê, wate,
entegrasyon (biyekbûn) û cureyên wan hatiye vekolan. Bi awayekî hûrgilî rewşên
hevokên temamker ên berkarî yên devoka Torê, bi mînakên meydanî û bi nêrîneke
ezmûnî hatine ravekirin. Di beşa yekem de bi taybetî lêkerên ku dikarin hevokên
temamker ên berkarî bigirin hatine ravekirin. Li ser sê cur lêker hatiye rawestin û ev sê
cure lêker ev in: lêkerên modal, lêkerên pêhisîn-pêzanîn-vegotinê (PPV) û lêkerên
manîpûlatîf (dançêker). Ev cure lêker li gorî taybetiyên xwe bi hevokên temamker ên
berkarî re tên bikaranîn. Di beşa duyem de jî ji aliyê entegrasyona morfolojîk (biyekbûna
binyadî) ve hevokên temamker ên berkarî hatine lêkolîn. Hevokên temamker ên berkarî ji
aliyê morfolojiyê (şêwezanî) ve dibin sê beş: hevokên temamker ên berkarî yên
subjonktîf (raweya daxwazî, subjunctive), hevokên temamker ên berkarî yên îndîkatîf
(raweyên pêşker) û hevokên temamker ên berkarî yên navdêrandî (nominalized). Li gorî
bikaranîna di risteyê de hevokên temamker ên berkarî yên subjonktîf pirtir girêdayî
hevoka bingehîn in. Bi piranî bi lêkerên modal û manîpûlatîf re tên bikaranîn. Hevokên
temamker ên berkarî yên îndîkatîf pirtir weke hevokên serbixwe dikarin tevbigerin,
lewma li gorî yên subjonktîf serbesttir in. Hevokên temamker ên berkarî yên îndîkatîf bi
lêkerên PPVyê (pêhisîn-pêzanîn-vegotin) re tên bikaranîn. Hevokên temamker ên berkarî
yên navdêrandî yên ku herî kêm tên bikaranîn in. Pirtir weke navdêran tevdigerin û
qertafên navdêrî digirin.
Di beşa sêyem de li ser entegrasyona sîmantîk (biyekbûna wateyî) a hevokên
temamker ên berkarî hatiye rawestin. Li ser mijarên weke hev-referantî, serkeftin, niyet,
kontrola karayî, temas, hev-demî, cureyên vegotinê, ketina bikeran hatiye vekolan.
Lêkerên ku dikarin hevokên temamker ên berkarî bistînin (modal, PPV, manîpûlatîf) û
hevokên temamker ên berkarî yên ku bi wan re tên bikaranîn beş bi beş hatine vegotin.
Pirtir ji aliyê wate û entegrasyonê ve cûdahî û hevbeşiyên hevokên temamker ên berkarî
hatine eşkerekirin.
Bu çalışmada nesne olarak kullanılan yan cümlecikler, anlamları, entegrasyonu ve çeşitleri araştırılmıştır. Nesne görevinde kullanılan yan cümlelerin kullanımları, Tur- Abidin ağzına özgü örneklerle, ayrıntılı bir şekilde ve deneysel bi bakış açısıyla analiz edilmiştir. Birinci bölümde, nesne görevinde kullanılan yan cümleleri alabilen fiiller incelenmiştir. Üç çeşit fiil üzerinde durulmuştur: modal fiiller, duyuşsal-bilişsel- aktarımsal fiiller ve manipulatif fiiller. Bu tür fiiller, kendi özelliklerine göre nesne olarak kullanılan farklı yan cümle türleriyle beraber kullanılır. İkinci bölümde ise morfolojik açıdan nesne olarak kullanılan yan cümlelerin entegrasyonu araştırılmıştır. Nesne olarak kullanılan yan cümleler morfolojik açıdan üçe ayrılır: subjunktif yan cümleler, indikatif yan cümleler ve adlaşmış yan cümleler. Cümledeki kullanımına bakıldığında subjunktif yan cümlelerin diğer nesne olarak kullanılan yan cümlelere göre temel cümleye daha çok bağlı olduğu fark edilmektedir. Nesne olarak kullanılan subjunktif yan cümleler daha çok modal ve manipulatif fiillerle kullanılır. Nesne olarak kullanılan indikatif yan cümleler, daha özgür ve bağımsız cümleler gibi hareket etmektedir. Bu yüzden indikatif olan yan cümleler subjunktif olanlara göre daha bağımsız davranmaktadır. İndikatif yan cümleler duyuşsal-bilişsel-aktarımsal fiiller ile kullanılır. Nesne olarak kullanılan ad-eylem yan cümleler ise daha az kullanılmaktadır. Ad-eylem olan yan cümleler daha çok isim gibi görünmektedir ve isim eklerini alır. Üçüncü bölümde, nesne olarak kullanılan yan cümlelerin semantik entegrasyonu (anlamsal bütünlüğü) üzerinde durulmuştur. Hem-referanslık, başarı, niyet, öznenin kontrolü, temas, hem-zemanlık, aktarım çeşitleri, öznelerin düşmesi gibi konular incelenmiştir. Nesne olarak kullanılan yan cümleleri alabilen fiiller (modal, manipulatif, duyuşsal-bilişsel-aktarımsal) ve aldıkları yan cümleler bölüm bölüm anlatılmıştır. Daha çok nesne olarak kullanılan yan cümlelerin anlam ve entegrasyon açısından farklılık ve benzerlikleri tespit edilmiştir.
In this study, the complement clauses, and the meaning, kinds and integration of them are analized. The complement clauses, their usages, and typological perspective are analized with details, by giving the examples of Tor-Abidin dialect. In the first chapter, especially, verbs that can take complement clauses are studied. There are three kinds of verbs that can take complement clauses: modal verbs, PCU verbs, and manipulative verbs. These kinds of verbs are used with complement clauses according to their features. In the second chapter, the morphological integration of complement clauses is analized. According to morphological features, coplement clauses are divided into three sections: subjunctive complement clauses, indicative complement clauses, and nominalized complement clauses. The integration of subjunctive complement clauses with main clause is stronger than other’s. Subjunctive complement clauses are used with modal and manipulative verbs. On the other hand, indicative complement clauses behave like independent clauses. Therefore they are more free than subjunctive complement clauses. Indicative complement clauses are used with PCU verbs. Nominalized complement clauses are the least common complement clauses in regard to tehir usage. Generally, they behave like nouns and take nominal affixes. In the third chapter the semantical integration of complement clauses is examined. The subjects like co-referantiality, success, intend, agentive control, contact, co- temporality, utterance types, co-deletion are discussed. The verbs that can take complement clauses (modal, PCU, manipulative verbs) are examined section by section. Mostly, coplement clauses, their differences and similarities according to their meaning and integration is presented.
Bu çalışmada nesne olarak kullanılan yan cümlecikler, anlamları, entegrasyonu ve çeşitleri araştırılmıştır. Nesne görevinde kullanılan yan cümlelerin kullanımları, Tur- Abidin ağzına özgü örneklerle, ayrıntılı bir şekilde ve deneysel bi bakış açısıyla analiz edilmiştir. Birinci bölümde, nesne görevinde kullanılan yan cümleleri alabilen fiiller incelenmiştir. Üç çeşit fiil üzerinde durulmuştur: modal fiiller, duyuşsal-bilişsel- aktarımsal fiiller ve manipulatif fiiller. Bu tür fiiller, kendi özelliklerine göre nesne olarak kullanılan farklı yan cümle türleriyle beraber kullanılır. İkinci bölümde ise morfolojik açıdan nesne olarak kullanılan yan cümlelerin entegrasyonu araştırılmıştır. Nesne olarak kullanılan yan cümleler morfolojik açıdan üçe ayrılır: subjunktif yan cümleler, indikatif yan cümleler ve adlaşmış yan cümleler. Cümledeki kullanımına bakıldığında subjunktif yan cümlelerin diğer nesne olarak kullanılan yan cümlelere göre temel cümleye daha çok bağlı olduğu fark edilmektedir. Nesne olarak kullanılan subjunktif yan cümleler daha çok modal ve manipulatif fiillerle kullanılır. Nesne olarak kullanılan indikatif yan cümleler, daha özgür ve bağımsız cümleler gibi hareket etmektedir. Bu yüzden indikatif olan yan cümleler subjunktif olanlara göre daha bağımsız davranmaktadır. İndikatif yan cümleler duyuşsal-bilişsel-aktarımsal fiiller ile kullanılır. Nesne olarak kullanılan ad-eylem yan cümleler ise daha az kullanılmaktadır. Ad-eylem olan yan cümleler daha çok isim gibi görünmektedir ve isim eklerini alır. Üçüncü bölümde, nesne olarak kullanılan yan cümlelerin semantik entegrasyonu (anlamsal bütünlüğü) üzerinde durulmuştur. Hem-referanslık, başarı, niyet, öznenin kontrolü, temas, hem-zemanlık, aktarım çeşitleri, öznelerin düşmesi gibi konular incelenmiştir. Nesne olarak kullanılan yan cümleleri alabilen fiiller (modal, manipulatif, duyuşsal-bilişsel-aktarımsal) ve aldıkları yan cümleler bölüm bölüm anlatılmıştır. Daha çok nesne olarak kullanılan yan cümlelerin anlam ve entegrasyon açısından farklılık ve benzerlikleri tespit edilmiştir.
In this study, the complement clauses, and the meaning, kinds and integration of them are analized. The complement clauses, their usages, and typological perspective are analized with details, by giving the examples of Tor-Abidin dialect. In the first chapter, especially, verbs that can take complement clauses are studied. There are three kinds of verbs that can take complement clauses: modal verbs, PCU verbs, and manipulative verbs. These kinds of verbs are used with complement clauses according to their features. In the second chapter, the morphological integration of complement clauses is analized. According to morphological features, coplement clauses are divided into three sections: subjunctive complement clauses, indicative complement clauses, and nominalized complement clauses. The integration of subjunctive complement clauses with main clause is stronger than other’s. Subjunctive complement clauses are used with modal and manipulative verbs. On the other hand, indicative complement clauses behave like independent clauses. Therefore they are more free than subjunctive complement clauses. Indicative complement clauses are used with PCU verbs. Nominalized complement clauses are the least common complement clauses in regard to tehir usage. Generally, they behave like nouns and take nominal affixes. In the third chapter the semantical integration of complement clauses is examined. The subjects like co-referantiality, success, intend, agentive control, contact, co- temporality, utterance types, co-deletion are discussed. The verbs that can take complement clauses (modal, PCU, manipulative verbs) are examined section by section. Mostly, coplement clauses, their differences and similarities according to their meaning and integration is presented.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Riste, hevokên temamker ên berkarî, lêkeren modal/PPV/manîpûlatîf/ entegrasyona morfolojîk, entegrasyona sîmantîk, devoka Torê., cümle, nesne olarak kullanılan yan cümle, modal/manipulatif/duyuşsal-bilişsel-aktarımsal fiiller, morfolojik entegrasyon, semantik entegrasyon, Tur-Abidin ağzı., Clause, complement clauses, modal/PCU/manipulative verbs, morphological integration, semantical integration, Tor-Abidin dialect.
