Di çend pexşanên Kurmancî de Evînên Efsanevî
Yükleniyor...
Dosyalar
Tarih
2015
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Mardin Artuklu Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Denemeler hariç, bütün kürtçe nesir edebiyatı örnekleri birçok açıdan birbirine yakındır. Halk edebiyatında, özellikle Efsanevî Aşklar'ı içeren eserlerde edebî türler arasındaki farklar çok azalır, bazen de neredeyse ortadan kalkar. Her efsaneden üç-dört varyant veya formu ele aldım ve karşılaştırdım. İçerik, karakterler, anlatım silsilesi, olay örgüsü aynı olanlar, eser kısa da olsa özellikleri bir varyantınkine benziyorsa, biz onu "form" olarak adlandırdık. Efsanelerin özetlerini en uzun ve halk arasında daha çok bilinen varyantı esas alarak yazdım. Efsanenin karakterlerini ister ana karakterler ister stero karakterler olsun, hepsini inceledim. Duygusal, akraba, dini, arkadaşlık vs. ilişkileri incelemeye değerdi, fakat varyantlara göre bu karakterler ve ilişkileri değişmekteydi, bunu ayrı bir başlık altında ele aldım. Eğer bu durum netleştirilmeseydi, varyantlar anlaşılmayacaktı. Bazı efsanelerin form ve varyantları çok fazlaydı, hepsinin özetlerini bu çalışma kapsamına dahil edemezdim, bu ancak bir doktora tezi olabilirdi, fakat halk arasında yerleşik olan belirli form ve varyantları daha çok ele aldım. Bu varyant ve formların bazıları türkçe idi, fakat onlar kürt efsaneleri oldukları, eserin ruhu kürtçe ve olay kürtlerin yaşadıkları topraklarda geçtiği için, onları da bu inceleme içine aldım (örneğin M. Said Ramazan el-Bûtî tarafından yazılan Mem û Zin romanı ile Bawer Ferat tarafından yazılan Dewrêş ile Adûle). Efsanelerin ne zaman ve nerede yaşandıkları herkes için önemlidir, öğrenebildiğim kadarıyla bu konuyu inceledim. Bütün efsanelerin sonuçlarının değerlendirilmesi gerekirdi, kendimce yorumlanmasını uygun gördüm. Bütün efsaneler için değişmeyen bu konu başlıkları, incelemem için paydaş bir yöntem olarak ortaya çıktı. Konu nesirlerle sınırlı olduğu için, bu efsanelerin ezgi, şiir, destan vs. manzume şeklindeki söyleyişlerine yer vermedim. Fakat bu efsanelerin metinleri içinde birkaç dizeye yer verdim. Bütün örneklerin genel değerlendirilmesi ve yorumlanması için, çalışmanın sonunda "Sonuç" yer almaktadır. Bununla birlikte "Ek 1" de Edûlê'nin tarafından söylendiği rivayet edilen Dewrêş üzerine bir ezgi (kilam) yer almaktadır. Bu çalışmanın sonunda kürt edebiyatında başka bir yazın biçimiyle karşılaştım: Karma edebiyat formu. Bilindiği gibi edebiyat tarihinde şekil (morfoloji) bakımından bir yazı ya dize ve beyitlerden oluşur ki biz buna destan, mesnevî, gazel vb. deriz, ya da nesir şeklinde hazırlanırlar ki biz bunlara masal, öykü, roman, anı vb. deriz. Karma Edebiyat Formu bir arada kullanılan bu iki türden oluşur. Yani bir metnin içinde hem nesir var, hem şiir, destan ve "kılam" var. Bu tür, çoğunlukla efsanevî aşklarda kullanılagelmiştir. Bu formu tam anlayabilmemiz için, efsanevi aşkların örneklerini araştırma ve inceleme konusu olarak seçtim. Özellikle Bijen ile Menice aşkı kurmanclar arasında şimdiye kadar pek bilinmiyordu, fakat görülecek ki bir çok açıdan Mem ile Zin aşkından geri kalır tarafı yok. Ahmedî Xanî'nin mesnevisi olan Mem ile Zin, Mola Mahmudî Beyazidi tarafından öykü şeklinde edebiyat dünyasına kazandırılmış, ancak edebi omurgasından bir şey kaybetmemiştir. Bunun gibi, Firdevsi'nin Şehnamesi'nde Bijen ile Menice aşkı ikili beyitler halinde anlatılırken, bu tezin ilerleyen sayfalarında da görüleceği gibi bu sevdalar birçok bölgede masal olarak da anlatılır ve nesir olarak kitaplarda yer almışlardır. Hangi stil ile söylenmiş veya yazılmış olursa olsun, kısa ya da uzun, yörelere göre değişen varyantları olsa bile, kahraman adları ve olayların geçtiği yerler değişse bile, bu aşklar içeriklerinden bir şey kaybetmemişlerdir. Kafiyeli şiirlerde veya ezgilerde söylenemeyen betimlemeler, sözü uzatma fırsatının daha çok olduğu öykü veya roman sayfaları arasında rahatlıkla ve genişçe dile getirilebilmiştir. M. Ö.'sine ait bir örnek vardır: Bijen ile Menice aşkı. Bu otantik aşk halen kürtlerin gece oturumlarında (şevbêrk) masalcılardan dinleniliyor. Bijen Ristemî Zal'ın yeğenidir ve Menice Turanistan kralı Efrasiyab 'ın kızıdır ki o İran'ın düşmanıdır. En büyük engel işte bu düşmanlıktır. Dewrêşê Evdî ile Edûlê'nin aşkı, Milan ve öteki üç aşiret Türkmen, Gêsî ve Şemiran arasında patlak veren çatışma döneminde gelişir ve trajediyle sona erer. Bu aşkın önündeki en büyük engel inançları ve sınıfsal farklılıklarıdır. Dewrêş hem Yezîdî hem de yoksuldur, Edûl ise suni müslüman ve Mîr olan Temir Paşa'nın kızıdır. Siyabend ile Xecê'nin aşkı hasretle karşı karşıya kalır; Siyabend eşkıyadır, dağlardadır ve tek başınadır, fakat Xecê yedi erkek kardeşin ailedeki tek kız kardeşidir. Kardeşleri Xecê'yî Siyabend'e vermezler, o da kızı kaçırır, Sipan dağının doruklarına götürür. Siyabend orada bir yabanöküzünün boynuz darbesiyle bir kaza sonucu uçurumdan düşer ve ölür. Xecê de peşinden atlar. Burada sosyal ilişkilerdeki çelişkiler var, eğer o kaza meydana gelmeseydi, belki de birlikte mutlu yaşarlardı. Mem ile Zin aşkı, önceleri Memê Alan destanında yer almış, sonra Ahmedê Xanî tarafından mesnevi tarzında yazılmıştır, 18. yüzyılda Mele Mahmûdê Beyazidî tarafından öykü olarak kaleme alınmıştır. Son yıllarda ise roman tarzında yayınlanmıştır. Bu aşklardan sadece dört örneği ele aldık: Dewrêşê Evdî ile Edûlê, Siyabend ile Xecê, Bijen ile Menîce, Mem ile Zîn. Fakat buna benzer onlarca örneğin olduğunu belirtmek gerekir.
Except for Essays, all kurdish prose literature samples are in many aspects similar. In Folk Literature, differences between literary varieties get very few, especially in works including 'LEGENDARY LOVES.' Sometimes those differences are nearly none. I have talked over and compared three-four varieties or forms for each Legend. The ones that have the same context, characters, sequence of statement, and event sequence, even if the work is short, but its characteristics resemble a variety, I called it as 'FORM'. I based the summaries on the longest and familiar legends in the society. I have examined both, the main and stereo characters. The emotional, religious, friendship and relative relations worth examining, but the characters and the relations were changing according to the varieties, so we discussed them under a separate title. If It wasn't made clear, the variations wouldn't be understood. Some of the legends had too many forms and variations, I couldn't add the all these summaries to this study, if we did, it would be a doctorate thesis. We mostly handled the common varieties and forms in the society. Some of these varieties and forms were in Turkish language. Since they were kurdish legends, and happened in the land where the kurds live, I included them in my study too. The example of these are the novels: 'Mem-û Zîn', written by M.Said Ramazan el Bûtî, and Dewrêş û Adûlê, which was written by Bawer Ferat. When and where the legends happened is important to everybody. We examined this subject as much as we could. All the legends should have been handled in terms of evaluation and result. It should have been intepreted as well. Those unchanged headlines, for all the legends were appeared as a Standard Method. Since our subject is limited to proses, I didn't interest in any literary works such as: poem, song, and epics, but I mentioned a few lines of texts of these legends. A part called 'The RESULT ' takes place at the end of study, including samples of all comments and evaluations. Along with'Supplement 1' a song (kilam), that was believed to be sung by EDÛL upon DEWRÊŞ, takes place in it too. In this study I met another type of written in kurdish literature: Mixing literary form. As it is known, in literature history, in terms of shape, a writing is formed by lines and stanzas and we call these epic, mesnavi, and lyric, or they are prepared as a prose that we call them story, novel, memory. Mixing literature form is formed by using these two types together, that is: both a prose and poetry, epics and song (kilam). That was mostly used in legendary loves. In order to understand this for better, I chose 'Legendary Loves' as my investigation and examining theme. Especially the love of Bijen and Menice was not known among kurmancs, but it will be seen that it is not less interesting than that of Mem-û Zîn. Ahmedê Xani' s Mesnavî, Mem and Zin, has contributed much to our literature world as a story by Molla Mahmudî Beyazîdî, but hasn't lost anything from its literary value. Like this, while in Firdevsy's Şehname, Bijen and Menice's love have been stated as couplets, but as it will be seen in the proceeding parts of this thesis, in many parts this love will be stated as prose and take part in books. Whatever style and method they are written by, short or long, even if there are different variations , even changing from region to the regions, if the name of heroes and location differs, the events happening areas changes, those loves haven't lost anything from their contexts. Descriptions that were unstated in rhymed poetries or lyrics can be uttered more easily and widely in pages of story and novels, which there is a chance of prolonging remarks .There is one examples for the era Before Christ: The love of Bîjen –Menîce. This is an authentic love events still are listened at kurds night meetings by storytellers.( şevbêrk). Bijen is Ristemi Zal's nephew, and Menice is Turanistan King Efrasiyah's daughter and the enemy of İran. The great obstacle is this enmity. Dewrêşê Evdî and Edûle's love starts when a clash between Milan and the other three tribes, Türkmen, Gêsî and Şemiran breaks out, ends with tragedy. The greatest obstacle between that loves is religious and beliefs and class differences. Dewrêş both Yezid and poor. Edûl is a sunni Muslim and Temîr Paşa's daughter. Siyabend and Xecê's love encounters longing. Siyabend is a bandit, he lives on mountains. Xecê is the sister of seven brothers. Her brothers don't allow her to marry Siyabend, he took her by force and got away. He takes her on the peaks of Mountain Sipan. There he fells from a rock, with the oxe's horn attacks, and dies. Xecê jumps after him. Here, there are social contradictions. If that accident didn't happen they migh be living together happily. Mem and Zin love, previously took part in Memê Alan epics, later was written by Ahmedê Xanî as a mesnavi. In 18th century, was written as a story by Mahmûdê Beyazîdî, lately it has been published as a novel. From all these loves I only took four of them: Dewrêşê Evdî and Edûlê, Siyabend and Xecê, Bijen and Menîce, Mem and Zîn. But I can specify that there are ten similar ones to these examples.
Except for Essays, all kurdish prose literature samples are in many aspects similar. In Folk Literature, differences between literary varieties get very few, especially in works including 'LEGENDARY LOVES.' Sometimes those differences are nearly none. I have talked over and compared three-four varieties or forms for each Legend. The ones that have the same context, characters, sequence of statement, and event sequence, even if the work is short, but its characteristics resemble a variety, I called it as 'FORM'. I based the summaries on the longest and familiar legends in the society. I have examined both, the main and stereo characters. The emotional, religious, friendship and relative relations worth examining, but the characters and the relations were changing according to the varieties, so we discussed them under a separate title. If It wasn't made clear, the variations wouldn't be understood. Some of the legends had too many forms and variations, I couldn't add the all these summaries to this study, if we did, it would be a doctorate thesis. We mostly handled the common varieties and forms in the society. Some of these varieties and forms were in Turkish language. Since they were kurdish legends, and happened in the land where the kurds live, I included them in my study too. The example of these are the novels: 'Mem-û Zîn', written by M.Said Ramazan el Bûtî, and Dewrêş û Adûlê, which was written by Bawer Ferat. When and where the legends happened is important to everybody. We examined this subject as much as we could. All the legends should have been handled in terms of evaluation and result. It should have been intepreted as well. Those unchanged headlines, for all the legends were appeared as a Standard Method. Since our subject is limited to proses, I didn't interest in any literary works such as: poem, song, and epics, but I mentioned a few lines of texts of these legends. A part called 'The RESULT ' takes place at the end of study, including samples of all comments and evaluations. Along with'Supplement 1' a song (kilam), that was believed to be sung by EDÛL upon DEWRÊŞ, takes place in it too. In this study I met another type of written in kurdish literature: Mixing literary form. As it is known, in literature history, in terms of shape, a writing is formed by lines and stanzas and we call these epic, mesnavi, and lyric, or they are prepared as a prose that we call them story, novel, memory. Mixing literature form is formed by using these two types together, that is: both a prose and poetry, epics and song (kilam). That was mostly used in legendary loves. In order to understand this for better, I chose 'Legendary Loves' as my investigation and examining theme. Especially the love of Bijen and Menice was not known among kurmancs, but it will be seen that it is not less interesting than that of Mem-û Zîn. Ahmedê Xani' s Mesnavî, Mem and Zin, has contributed much to our literature world as a story by Molla Mahmudî Beyazîdî, but hasn't lost anything from its literary value. Like this, while in Firdevsy's Şehname, Bijen and Menice's love have been stated as couplets, but as it will be seen in the proceeding parts of this thesis, in many parts this love will be stated as prose and take part in books. Whatever style and method they are written by, short or long, even if there are different variations , even changing from region to the regions, if the name of heroes and location differs, the events happening areas changes, those loves haven't lost anything from their contexts. Descriptions that were unstated in rhymed poetries or lyrics can be uttered more easily and widely in pages of story and novels, which there is a chance of prolonging remarks .There is one examples for the era Before Christ: The love of Bîjen –Menîce. This is an authentic love events still are listened at kurds night meetings by storytellers.( şevbêrk). Bijen is Ristemi Zal's nephew, and Menice is Turanistan King Efrasiyah's daughter and the enemy of İran. The great obstacle is this enmity. Dewrêşê Evdî and Edûle's love starts when a clash between Milan and the other three tribes, Türkmen, Gêsî and Şemiran breaks out, ends with tragedy. The greatest obstacle between that loves is religious and beliefs and class differences. Dewrêş both Yezid and poor. Edûl is a sunni Muslim and Temîr Paşa's daughter. Siyabend and Xecê's love encounters longing. Siyabend is a bandit, he lives on mountains. Xecê is the sister of seven brothers. Her brothers don't allow her to marry Siyabend, he took her by force and got away. He takes her on the peaks of Mountain Sipan. There he fells from a rock, with the oxe's horn attacks, and dies. Xecê jumps after him. Here, there are social contradictions. If that accident didn't happen they migh be living together happily. Mem and Zin love, previously took part in Memê Alan epics, later was written by Ahmedê Xanî as a mesnavi. In 18th century, was written as a story by Mahmûdê Beyazîdî, lately it has been published as a novel. From all these loves I only took four of them: Dewrêşê Evdî and Edûlê, Siyabend and Xecê, Bijen and Menîce, Mem and Zîn. But I can specify that there are ten similar ones to these examples.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Eastern Linguistics and Literature, Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature, Ağızlar, Dialects, Edebiyat, Literature, Efsaneler, Mythologies, Halk edebiyatı, Folk literature, Kurmanci Kürtçesi, Kurmanji Kurdish, Kürtçe, Kurdish, Türk lehçeleri, Turkish dialects
