DU XEBATÊN DESTPÊKÎ YÊN BI ÎNGILÎZÎ YÊN RÊZIMANA KURMANCÎ: ANALÎZEKE ZIMANZANÎ Û RÊZIMANÎ
Yükleniyor...
Dosyalar
Tarih
2018
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
CC0 1.0 Universal
CC0 1.0 Universal
Özet
Yekemîn pirtûka rêzimanê ji hêla Panînî ve li Hindistanê hatiye nivîsandin û
li Ewropayê jî yekemîn pirtûka rêzimanê ji hêla Dionysius Thrax (B.Z 170-90) ve
hatiye nivîsandin. Yekemîn berhema rêzimanê ya bi zimanê kurdî bi navê Serfa
Kurmancî di sedsala 17an de ji hêla Elîyê Teremaxî ve hatiye nivîsandin. Di vê
berhemê de Elîyê Teremaxî rêzimana erebî bi kurmancî rave dike. Yekemîn berhema
ku ji hêla ewropîyan ve hatiye nivîsandin Grammatica e Vocabulario Della Lingua
Kurda (Rêziman û Ferhengoka Zimanê Kurdî) ye ku di sala 1787an de ji hêla
Garzoni ve bi îtalî hatiye nivîsandin. Piştî berhema Garzoni, xebata Rhea ya ku tevî
xebata Jardine bûne mijara teza me tên.
Her wekî me li jor jî da zanîn, mijara vê tezê rêzimana kurmancî ye. Di vê
tezê du xebatên destpêkî yên rêzimana kurmancî ku bi zimanê îngilizî hatine
nivîsandin; bi nêrîneke zimanzanîya giştî hatine analîzkirin. Navê xebata yekemîn a
ku bûye mijarê tezê, The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language
of The Hakari District (Kurteyek ji Rêziman û Ferhengoka Zimanê Kurdî ya Herêma
Hekarî) ye ji hêla Samuel A. Rhea hatiye nivîsandin û ku di sala 1869an de di kovara
Journal of the American Oriental Society de wekî gotar hatiye weşandin.
Her çî xebata duyemîn e, ji peywirdarê rêveberîya mandatîya îngilîz ê li Iraqê
serpelê îngilîz R. F. Jardine ve hatiye nivîsandin. Ew xebata bi navê Bahdinan
Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and
Surrounding Districts of Kurdistan (Rêzimana Kurmancîya Kurdên Parêzgeha Musil
û Herêmên li Derdora Wê yên Kurdistanê) di sala 1922yan li Bexdayê hatiye
çapkirin.
Ev her du xebat ji ber girîngîya xwe ya dîrokî û ji ber ku xebatên qadê ne,
bûne mijara teza me. Li ser bingeha analîza rêzimanî û zimanzanî ya van her du
IV
berheman di vê tezê de hewl hatiye dayîn ku bi zimanê kurdî (zaravayê kurmancî)
çarçoveyeke nû ji bo rêzimana nûjen a kurdîya kurmancî were danîn.
Tarihte ilk dilbilgisi kitabı Hindistan’da Panini tarafından kaleme alınmıştır. Avrupa’da ise ilk dilbilgisi çalışması Dionysius (170-90 M.Ö) tarafından kaleme alınmıştır. Kürtçe kaleme alınan ilk Kürtçe gramer çalışması di sedsala 17an de Elîyê Teremaxî tarafından Serfa Kurmancî adıyla yapıldığı bilinmektedir. Bu çalışmada Arapça grameri Kürtçe anlatılmaktadır. Avrupa’da ise ilk Kürtçe dilbilgisi çalışması Garzoni’nin 1787 yılında İtalyanca basılan Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda adlı çalışmasıdır. Bu çalışmadan sonra ise tezimizin konusu olan Samuel A. Rhea’nin 1869 yılında basılmış olan Hakkari bölge ağzının incelendiği kısa çalışması gelmektedir. Yukarıda da belittiğimiz gibi, tezin konusu Kürtçe’nin Kurmancca lehçesinin grameridir. 19. ve 20. yy. başlarında İngilizce olarak yazılmış iki Kurmancca gramer çalışmasıdır. Bu çalışmalardan Amerikalı misyoner Samuel A. Rhea’nin The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District (Hakkari Bölgesi Kürtçesinin Gramer ve Lugatçasından Bir Özet ) adlı çalışması 1869 yılında Journal of the American Oriental Society adlı dergide makale olarak yayınlanmıştır. Tezin konusu olan diğer çalışması ise, Irak’ın İngiliz manda yönetiminde görevli olan Yüzbaşı R. F. Jardine tarafından 1922 yılında yayınlanan Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan (Bahdinan Kürtçesi; Kürdistan’ın Musul Bölgesi ve Çevresinde Konuşulan Kürtçe’nin Grameri) adlı çalışmasıdır. İnceleme konumuz olan her iki çalışma da belli bir alan çalışmasına dayanan betimsel dilbilgisi çalışmalarıdır. Bu eserler İngilizce kaleme alınmış ilk kurmancca dilbilgisi eserleri olmaları ve alanda yapılmış betimsel çalışmalar olmaları nedeniyle tercih edilmişlerdir. Her VI iki eser dilbilimsel bir bakış açısıyla analiz edilerek, modern Kurmanca grameri için yeni bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır.
In history, the first grammar book was written by Panini in India, while in Europe, the first study on grammar was carried out by Dionysius (170-90 BC). The first study on grammar work in Kurdish is considered to be Serfa Kurmancî (Kurmanji Grammar) that was written by Ali Taramakhi in 17th Century. In this work Taramakhi introduces the Arabic grammar in Kurdish. The first European work on Kurdish grammar was Garzoni's Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda, which was published in Italian in 1787. Following this publication came the first of the works examined within this thesis, a short study of the dialect of the Hakkari region written by Samuel A. Rhea in 1869. As we mentioned above, the subject of this thesis is the grammar of the Kurmanji dialect of Kurdish, and the research topic of the thesis is two Kurmanji grammars written in English in the 19th and early 20th centuries. These two works; The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District which was written by Samuel A. Rhea, and was published in Journal of the American Oriental Society in 1869 and the Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan which was written by Captain R. F. Jardine and published in 1922 in Baghdad were examined from a general linguistic perspective Both works (of Rhea and Jardine) are descriptive grammatical studies based on a specific field study. These works were selected as the subjects of this thesis because of their historical importance and because they are the discriptive field works. Both works are analyzed according to the general linguistic criterias, and in the conclusion, a proposition is made for the establishment of a new framework for modern Kurmanji grammar.
Tarihte ilk dilbilgisi kitabı Hindistan’da Panini tarafından kaleme alınmıştır. Avrupa’da ise ilk dilbilgisi çalışması Dionysius (170-90 M.Ö) tarafından kaleme alınmıştır. Kürtçe kaleme alınan ilk Kürtçe gramer çalışması di sedsala 17an de Elîyê Teremaxî tarafından Serfa Kurmancî adıyla yapıldığı bilinmektedir. Bu çalışmada Arapça grameri Kürtçe anlatılmaktadır. Avrupa’da ise ilk Kürtçe dilbilgisi çalışması Garzoni’nin 1787 yılında İtalyanca basılan Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda adlı çalışmasıdır. Bu çalışmadan sonra ise tezimizin konusu olan Samuel A. Rhea’nin 1869 yılında basılmış olan Hakkari bölge ağzının incelendiği kısa çalışması gelmektedir. Yukarıda da belittiğimiz gibi, tezin konusu Kürtçe’nin Kurmancca lehçesinin grameridir. 19. ve 20. yy. başlarında İngilizce olarak yazılmış iki Kurmancca gramer çalışmasıdır. Bu çalışmalardan Amerikalı misyoner Samuel A. Rhea’nin The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District (Hakkari Bölgesi Kürtçesinin Gramer ve Lugatçasından Bir Özet ) adlı çalışması 1869 yılında Journal of the American Oriental Society adlı dergide makale olarak yayınlanmıştır. Tezin konusu olan diğer çalışması ise, Irak’ın İngiliz manda yönetiminde görevli olan Yüzbaşı R. F. Jardine tarafından 1922 yılında yayınlanan Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan (Bahdinan Kürtçesi; Kürdistan’ın Musul Bölgesi ve Çevresinde Konuşulan Kürtçe’nin Grameri) adlı çalışmasıdır. İnceleme konumuz olan her iki çalışma da belli bir alan çalışmasına dayanan betimsel dilbilgisi çalışmalarıdır. Bu eserler İngilizce kaleme alınmış ilk kurmancca dilbilgisi eserleri olmaları ve alanda yapılmış betimsel çalışmalar olmaları nedeniyle tercih edilmişlerdir. Her VI iki eser dilbilimsel bir bakış açısıyla analiz edilerek, modern Kurmanca grameri için yeni bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır.
In history, the first grammar book was written by Panini in India, while in Europe, the first study on grammar was carried out by Dionysius (170-90 BC). The first study on grammar work in Kurdish is considered to be Serfa Kurmancî (Kurmanji Grammar) that was written by Ali Taramakhi in 17th Century. In this work Taramakhi introduces the Arabic grammar in Kurdish. The first European work on Kurdish grammar was Garzoni's Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda, which was published in Italian in 1787. Following this publication came the first of the works examined within this thesis, a short study of the dialect of the Hakkari region written by Samuel A. Rhea in 1869. As we mentioned above, the subject of this thesis is the grammar of the Kurmanji dialect of Kurdish, and the research topic of the thesis is two Kurmanji grammars written in English in the 19th and early 20th centuries. These two works; The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District which was written by Samuel A. Rhea, and was published in Journal of the American Oriental Society in 1869 and the Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan which was written by Captain R. F. Jardine and published in 1922 in Baghdad were examined from a general linguistic perspective Both works (of Rhea and Jardine) are descriptive grammatical studies based on a specific field study. These works were selected as the subjects of this thesis because of their historical importance and because they are the discriptive field works. Both works are analyzed according to the general linguistic criterias, and in the conclusion, a proposition is made for the establishment of a new framework for modern Kurmanji grammar.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Ziman, zimanzanî, rêziman, kurdî, rêzimana kurdî, kurmancî, rêzimana kurmancîyê, Dil, dilbilim, gramer, Kürtçe, Kürtçe Dilbilgisi, Kurmancca, Kurmancca Dilbilgisi, Language, linguistics, grammar, Kurdish, Kurdish Grammar, Kurmanji, Grammar of Kurmanj
